Είναι σαν σήμερα, 17 Μαΐου 1914, όταν στην όμορφη Κέρκυρα υπογράφεται μεταξύ της αλβανικής κυβέρνησης και της “Αυτόνομης Δημοκρατίας της Βορείου Ηπείρου” το ομώνυμο πρωτόκολλο που αναγνωρίζει αυτονομία στον ελληνισμό της περιοχής, με μια μικρή ιστορική λεπτομέρεια. Δεν εφαρμόζεται ποτέ..
Μέχρι τότε στην περιοχή, εκτός των Τουρκαλβανών που αποτελούν όργανα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας,
Έλληνες και Αλβανοί συμβιώνουν τόσο αρμονικά στη Τουρκοκρατία, συντασσόμενοι στον κοινό αγώνα αποτίναξης του τουρκικού ζυγού, που στα τέλη του 19ου με αρχές 20ου αιώνα υπάρχουν σκέψεις δημιουργίας Ελληνοαλβανικού κράτους σύμφωνα με το πρότυπο της Αυστροουγγαρίας.
Σε αυτή την ομοσπονδία οι Αλβανοί θα διατηρούσαν δική τους διοίκηση, στράτευμα, θρησκεία ήθη και έθιμα. Μέχρι τότε οι πληθυσμοί της περιοχής αποτελούν μίξη φυλών και ομάδων χωρίς συγκροτημένη εθνική συνείδηση.
Οι γεωστρατηγικές ανάγκες Ιταλίας και Αυστροουγγαρίας που ευνοούν τη δημιουργία ασθενούς ελεγχόμενου κρατιδίου στη περιοχή, και η αυξανόμενη ανάπτυξη αλβανικής εθνικής συνείδησης έχουν σταδιακά ως αποτέλεσμα το αίτημα της εθνικής τους ανεξαρτησίας.
Η Ελλάδα δεν είναι αντίθετη με τη δημιουργία ενός φιλικού κράτους στα σύνορά της, αλλά η πρόσδεση του αλβανικού εθνικισμού στο κίνημα των Νεότουρκων και η συμμετοχή του στα ιμπεριαλιστικά ιταλικά σχέδια στη περιοχή αντιστρέφουν την κατάσταση.
Η όξυνση των σχέσεων γίνεται σαφέστερη όταν οι Τούρκοι αφήνουν στους ομόθρησκους Αλβανούς με όλη τη βόρεια περιοχή της Ηπείρου που στην ιστορική της πορεία μπορεί να μην έχει ποτέ σαφή γεωγραφικά όρια, αλλά είναι πάντα ενιαία και αδιαίρετη.
Η κατάρρευση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και η προέλαση του ελληνικού στρατού στο ηπειρωτικό μέτωπο στον Α Βαλκανικό Πόλεμο, οδηγεί τις τύχες της περιοχής στο διεθνές διπλωματικό παζάρι.
Κι ενώ στους Άγιους Σαράντα έχει αποβιβαστεί το 1ο Σύνταγμα Πεζικού και η Χειμμάρα απελευθερώνεται από ντόπιους και Κρητικούς εθελοντές υπό τον Συνταγματάρχη Σπυρομήλιο, το Δεκέμβριο του 1913 η διάσκεψη του Λονδίνου συναινεί στην ίδρυση αυτόνομου Αλβανικού κράτους. Η απόρριψη της ελληνικής πρότασης για δημοψήφισμα στη περιοχή δείχνει την αρνητική τροπή που παίρνουν τα πράγματα.
Η απελευθέρωση της Βορείου Ηπείρου από τον ελληνικό στρατό το πρώτο τρίμηνο του 1913, όχι μόνο δεν δημιουργεί τετελεσμένα, αλλά δραστηριοποιεί τον Ιταλοαυστριακό άξονα στον οποίο συστρατεύεται πλέον και η Αγγλία.
Στις 17 Δεκεμβρίου 1913 υπογράφεται το πρωτόκολλο της Φλωρεντίας σύμφωνα με το οποίο, η Βόρεια Ήπειρος “προικοδοτείτε” στο νεοσύστατο κράτος με την Ελλάδα να “ματώνει” εδαφικά, πληρώνοντας την παραχώρηση του Κοσσυφοπεδίου λίγο καιρό πριν στη Σερβία.
Στην Αθήνα, η κυβέρνηση Ελευθερίου Βενιζέλου θεωρεί μεν την Ελλάδα φυσικό και ιστορικό κληρονόμο της περιοχής, αλλά δέχεται αφόρητες πιέσεις από τις Μεγάλες Δυνάμεις που ζητούν όχι μόνο απόσυρση του ελληνικού στρατού αλλά και διαβεβαιώσεις ότι δεν θα ευνοήσει κινήσεις που θα θέσουν εν αμφίβολο τη βιωσιμότητα του νέου κράτους. Ο Βενιζέλος μπροστά στον εκβιασμό του καρότο (υποσχέσεις παραχώρησης των νήσων του Αιγαίου) και μαστίγιο (απεμπόληση Βορείου Ηπείρου), αποδέχεται το νέο στάτους κβο αρκούμενος στην κατοχύρωση δικαιωμάτων του εκεί ελληνισμού.
Οι Βορειοηπειρώτες βρίσκονται πλέον μόνοι έχοντας απέναντι Ευρώπη, νέο αλβανικό κράτος και ελληνική κυβέρνηση που αποφασίζουν γι αυτούς χωρίς αυτούς.
Οργανώνονται άμεσα ένοπλα συλλαλητήρια και εθελοντικά στρατιωτικά σώματα, και τον Φεβρουάριο του 1914 συγκροτείται στο Αργυρόκαστρο η Κυβέρνηση της Αυτόνομης Ηπείρου υπό τον πρώην υπουργό εξωτερικών της Ελλάδος Γεώργιο Χρηστάκη Ζωγράφο, ο οποίος αναφέρει στην προκήρυξή του:
“Μετά πέντε αιώνων δουλείαν, μετά ενός έτους ελευθερίαν εν τοις κόλποις της μεγαλυνθείσης και δοξασθείσης Ελλάδος, θύματα σκληράς πολιτικής των ισχυρών της γης, των διεπόντων τας τύχας των λαών, εξαναγκαζόμεθα, σήμερον, να αποδυθώμεν εις απελπισμένον αγώνα.
Αγωνιζώμαστε υπέρ βωμών και εστιών, αγωνιζόμεθα υπέρ της ελευθερίας, της τιμής, και της δόξης της προσφιλούς μας Ηπείρου”.
Στις σκληρές μάχες που ακολουθούν Βορειοηπειρώτες και Ελλαδίτες εθελοντές απωθούν τον οργανωμένο από Ιταλούς, Αυστριακούς και Ολλανδούς αξιωματικούς αλβανικό στρατό, ενώ το ίδιο διάστημα ο αντίστοιχος ελληνικός υπακούοντας στις κυβερνητικές εντολές αποχωρεί παραδίδοντας την Κορυτσά στους Αλβανούς.
Παρά τις αντιξοότητες η ξεκάθαρη νίκη των αυτονομιστών αναγκάζει τη Διεθνή Επιτροπή Ελέγχου να ζητήσει ανακωχή και διαπραγματεύσεις.
Η δικαίωση του αγώνα έρχεται με την υπογραφή του Πρωτοκόλλου της Κέρκυρας που καταργώντας εκείνο της Φλωρεντίας προβλέπει ειδικό καθεστώς αυτονομίας στις ελληνικές περιοχές της Αλβανίας.
Στις διαπραγματεύσεις, που αξίζει να σημειώσουμε δεν συμμετέχει η ελληνική κυβέρνηση, ο Γεώργιος Χρηστάκης Ζωγράφος καταφέρνει ικανοποιητική λύση που κατοχυρώνει την ελληνική κυριαρχία στη περιοχή προστατεύοντας παράλληλα τα δικαιώματα των Βορειοηπειρωτών, σε τέτοιο βαθμό που ο Βενιζέλος τον παρακινεί να τερματίσει τη διαπραγμάτευση. Η συμφωνία επικυρώνεται από τις Μεγάλες Δυνάμεις και στις 23 Ιουνίου από την Αλβανική κυβέρνηση αλλά δεν τηρείται ποτέ, γιατί λίγες ημέρες μετά στις 28 Ιουνίου, η έναρξη του Α Παγκοσμίου Πολέμου ρίχνει την Αλβανία στο χάος και τους Βορειοηπειρώτες πάλι στο μηδέν. Παρά τη δεύτερη απελευθέρωση της περιοχής από τον ελληνικό στρατό το 1914, ο εθνικός διχασμός και η Μικρασιατική περιπέτεια φέρνουν σε δεύτερη μοίρα τη Βόρεια Ήπειρο με συνέπεια τον τελικό επιδικασμό της στην Αλβανία το 1921.
Οι όροι που δεν τηρήθηκαν
Σημειώνεται ότι το πρωτόκολλο υπογράφεται από τις Μεγάλες Δυνάμεις, τους Αλβανούς και τους Ηπειρώτες και όχι Βορειοηπειρώτες αντιπροσώπους, αφού μέχρι τότε η περιοχή της Ηπείρου είναι αδιαίρετη.
Η συμφωνία δημιουργεί πλαίσιο ανεξαρτησίας περιλαμβάνοντας τις επαρχίες Αργυροκάστρου και Κορυτσάς, ενώ για την Χειμάρα υπάρχει διαφορετικό καθεστώς. Θα στέλνει αντιπροσώπους στην Αλβανική βουλή, στρατός και χωροφυλακή θα αποτελείται κατ’ αναλογία, από εκπροσώπους όλων των θρησκειών, ενώ σε εκπαίδευση και διοίκηση θα χρησιμοποιείται η ελληνική γλώσσα.
Το πρωτόκολλο απαγορεύει, πλην της περίπτωσης πολέμου, μεταφορά ή χρήση στην περιοχή μη αυτοχθόνων στρατιωτικών μονάδων, ενώ παρέχεται πλήρης αμνηστία στις ένοπλες πράξεις που έχουν διαπραχθεί την τελευταία περίοδο.
Οι διαπραγματεύσεις είναι ιδιαίτερα σκληρές και η πίεση των Μεγάλων Δυνάμεων στους Ηπειρώτες αντιπροσώπους τεράστια.
Ακόμα και λίγο πριν την τελική υπογραφή ο Ιταλός πληρεξούσιος απαιτεί τη μη επικύρωσης της από τις Μεγάλες Δυνάμεις, προκαλώντας έτσι την αποχώρηση της επιτροπής Ηπειρωτών όπως διαβάζουμε ατις εφημερίδες :
“Ο Ιταλός πληρεξούσιος απροόπτως υπό την έκπληξην πάντων ανέτρεψε πάντα, ισχυρισθείς ότι δέον να μην αναλάβωσιν αι Δυνάμεις τας εγγυήσεις περιττής εφαρμογής των προνομίων, αλλά προσωπικός να μεριμνήσωσι τα μέλη του Ευρωπαϊκού ελέγχου.
Τούτο εξαγρίωσε τους εκπροσώπους της Ηπείρου παρατηρήσαντες ότι ο Ευρωπαϊκός έλεγχος παραμένει προσκαίρως, ενώ αι εγγυήσεις δεν να είναι μόνιμοι εκ μέρους των Δυνάμεων”.
Ως επίλογο αφήνουμε την τελευταία προκήρυξη της κυβέρνησης της αυτόνομης Ηπείρου μετά το Πρωτόκολλο της Κέρκυρας, να θυμίζει έναν ακόμη αδικαίωτο αγώνα του ελληνισμού :
“Ο αγών ημών έληξε δια του θριάμβου. Οι πόθοι μας εξεπληρώθησαν όλοι. Συν την ανακαταλήψει της Βορείου Ηπείρου ακραδάντος πιστεύομεν ότι οριστικώς λήγει η ημετέρα αποστολή.
Καταθέτοντες την εξουσίαν ημών, δεχόμεθα τω Ύψιστω, όστις ευλόγησε τον Αγώνα υμών να τηρεί από την Αγίαν Σκέπην την Ήπειρόν μας, την προσφιλή εν κόλποις της Ελλάδος, της μητρός Ελλάδος
Ανακήρυξη της αυτονομίας της Βορείου Ηπείρου τον Φεβρουάριο του 1914. Στην φωτογραφία βλέπουμε τους θρησκευτικούς κα πολιτικούς παράγοντες της περιοχής να σηκώνουν την σημαία της «Αυτονόμου Δημοκρατίας Βορείου Ηπείρου» με τον δικέφαλο αετό.ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΤΥΠΟΣ