“Οπου και να σας βρίσκει το κακό, αδελφοί,/ όπου και να θολώνει ο νους σας/ μνημονεύετε Διονύσιο Σολωμό/ και μνημονεύετε Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη”.
Ακολουθώντας τη ρήση του Οδυσσέα Ελύτη στο “Αξιον Εστί”, με αφορμή την επέτειο του θανάτου (3 Ιανουαρίου 1911) του κορυφαίου Έλληνα λογοτέχνη -«η κορυφή των κορυφών» κατά τον Κ. Π. Καβάφη – τον μνημονεύω, επιλέγοντας χαρακτηριστικά αποσπάσματα από το συγκλονιστικό θρίλερ της ελληνικής λογοτεχνίας, τη Φόνισσα, θύμα και θύτη της ελληνικής κοινωνίας.
Δεν ξέρω σε ποιους απευθύνομαι, σε μια εποχή όπου τα παιδιά μας μεγαλώνουν σε ένα κενό λογοτεχνικής παιδείας και η εκπαίδευση τους έχει στερήσει τα εργαλεία της πραγματικής ανάγνωσης, με ό,τι συνεπάγεται αυτό…. Εγώ, πάντως, να με συμπαθάτε, θα συνεχίσω να επιμένω στο λόγο και στο κείμενο… Καλό και χρήσιμο είναι από κάποιους σαν εμάς, συνηθισμένους αλλιώς, μυημένους, να δίνονται δίκην σπέρματος δείγματα γραφής, φορείς μιας ανυπέρβλητης γλώσσας, που μαρτυρεί έναν εξίσου υψηλό πολιτισμό, μήπως και ξαναγίνει η λογοτεχνική δημιουργία κοινωνικό αγαθό και μήπως ξαναπιάσουμε επαφή με τη ρίζα μας…
Αποσπάσματα από τη Φόνισσα
Ολόκληρο το κείμενο μπορείτε να το διαβάσετε στο :
“Μισοπλαγιασμένη κοντά εις την εστίαν, με σφαλιστά τα όμματα, την κεφαλήν ακουμβώσα εις το κράσπεδον της εστίας, το λεγόμενον «φουγοπόδαρο», η θεια-Χαδούλα, η κοινώς Γιαννού η Φράγκισσα, δεν εκοιμάτο, αλλ’ εθυσίαζε τον ύπνο πλησίον εις το λίκνον της ασθενούσης μικράς εγγονής της. Όσον διά την λεχώ, την μητέρα του πάσχοντος βρέφους, αύτη προ ολίγου είχεν αποκοιμηθή επί της χθαμαλής, πενιχράς κλίνης της.
……………………………………………………. …………………………………….
Η Χαδούλα, η λεγομένη Φράγκισσα, ή άλλως Φραγκογιαννού, ήτο γυνή σχεδόν εξηκοντούτις, καλοκαμωμένη, με αδρούς χαρακτήρας, με ήθος ανδρικόν, και με δύο μικράς άκρας μύστακος άνω των χειλέων της. Εις τους λογισμούς της, συγκεφαλαιούσα όλην την ζωήν της, έβλεπεν ότι ποτέ δεν είχε κάμει άλλο τίποτε ειμή να υπηρετή τους άλλους. Όταν ήτο παιδίσκη, υπηρέτει τους γονείς της. Όταν υπανδρεύθη, έγινε σκλάβα του συζύγου της – και όμως, ως εκ του χαρακτήρος της και της αδυναμίας εκείνου, ήτο συγχρόνως και κηδεμών αυτού· όταν απέκτησε τέκνα, έγινε δούλα των τέκνων της· όταν τα τέκνα της απέκτησαν τέκνα, έγινε πάλιν δουλεύτρια των εγγόνων της.
Το νεογνόν είχε γεννηθή προ δύο εβδομάδων. Η μητέρα του είχε κάμει βαριά λεχωσιά. Ήτο αύτη η κοιμωμένη επί της κλίνης, η πρωτότοκος κόρη της Φραγκογιαννούς, η Δελχαρώ η Τραχήλαινα. Είχαν βιασθή να το βαπτίσουν την δεκάτην ημέραν επειδή έπασχε δεινώς· είχε κακόν βήχα, κοκκίτην, συνοδευόμενον με σπασμωδικά σχεδόν συμπτώματα. Καθώς εβαπτίσθη, το νήπιον εφάνη να καλυτερεύει ολίγον, την πρώτην βραδιάν, και ο βήχας εκόπασεν επ’ ολίγον. Επί πολλάς νύκτας, η Φραγκογιαννού δεν είχε δώσει ύπνον εις του οφθαλμούς της, ουδέ εις τα βλέφαρά της νυσταγμόν, αγρυπνούσα πλησίον του μικρού πλάσματος, το οποίον ουδ’ εφαντάζετο ποίους κόπους επροξένει εις τους άλλους, ουδέ πόσα βάσανα έμελλε να υποφέρη, εάν επέζη, και αυτό. Και δεν ήτο ικανόν να αισθανθή καν την απορίαν, την οποίαν μόνη η μάμμη διετύπωνε κρυφίως μέσα της: «Θε μου, γιατί να έλθη στον κόσμο κι αυτό;»
Η γραία το ενανούριζε, και θα ήτον ικανή να είπη «τα πάθη της τραγούδια» αποπάνω από την κούνιαν του μικρού. Κατά τας προλαβούσας νύκτας, πράγματι, είχε «παραλογίσει» αναπολούσα όλ’ αυτά τα πάθη της εις το πεζόν. Εις εικόνας, εις σκηνάς και εις οράματα, της είχεν επανέλθει εις τον νουν όλος ο βίος της, ο ανωφελής και μάταιος και βαρύς.
……………………………………… ……………………….. ……………………………
Τῆς Φραγκογιαννοῦς ἄρχισε πράγματι «νὰ ψηλώνει ὁ νοῦς της». Εἶχε «παραλογίσει» ἐπὶ τέλους. Ἑπόμενον ἦτο, διότι εἶχεν ἐξαρθῇ εἰς ἀνώτερα ζητήματα. Ἔκλινεν ἐπὶ τοῦ λίκνου. Ἔχωσε τοὺς δύο μακρούς, σκληροὺς δακτύλους μέσα εἰς τὸ στόμα τοῦ μικροῦ, διὰ νὰ «τὸ σκάση».
Ἤξευρεν ὅτι δὲν ἦτο τόσον συνήθεια «νὰ σκάζουν» τὰ πολὺ μικρὰ παιδία. Ἀλλ’ εἶχε «παραλογίσει» πλέον. Δεν ἐνόει καλὰ τὶ ἔκαμνε, καὶ δὲν ὡμολόγει εἰς ἑαυτὴν τὶ ἤθελε νὰ κάμῃ.
Καὶ παρέτεινε τὸ σκάσιμον ἐπὶ μακρόν· εἶτα ἐξάγουσα τοὺς δακτύλους της ἀπὸ τὸ μικρὸν στόμα τοῦ ὁποίου εἶχε κοπῆ ἡ ἀναπνοή, ἔδραξεν ἔξωθεν τὸν λαιμὸν τοῦ βρέφους, καὶ τὸν ἔσφιγξεν ἐπ’ ὀλίγα δευτερόλεπτα.
Αὐτὸ ἦτο ὅλον.
……………………………………..
Εἶχε «ψηλώσει» ὁ νοῦς της!
…………………………………………
Η γραία Χαδούλα εύρε τον θάνατο εις το πέραμα του Αγίου Σώστη, εις τον λαιμόν τον ενώνοντα τον βράχον του ερημητηρίου με την ξηράν, εις το ήμισυ του δρόμου, μεταξύ της θείας και της ανθρωπίνης δικαιοσύνης.”
Αναστασία Ευαγγελίου-Ρίζου.
Ιστορικός-Φιλόλογος.