Σαν σήμερα, πριν 199 χρόνια, τη νύχτα μεταξύ 10ης και 11ης Απρίλιου του 1826, ύστερα από 12 μήνες πολιορκίας οι έγκλειστοι Μεσολογγίτες και Μεσολλογίτισσες, ένοπλοι και άμαχοι, πραγματοποιούν ηρωική έξοδο από το πολιορκημένο από τουρκικά και αιγυπτιακά στρατεύματα Μεσολόγγι.
Τα πυρομάχικα και τα τρόφιμα είχαν προπολού τελειώσει και μόνη επιλογή ενάντια στην εξαθλίωση και τη λιμοκτονία ήταν η απέλπιδα, αυτοκτονική ουσιαστικά, προσπάθεια διαφυγής ανάμεσα σε χιλιάδες ένοπλους άνδρες του τουρκοαιγυπτιακού στρατού, που αδημονούσαν να εξοντώσουν, να αρπάξουν και να βιάσουν.
Αυτή ήταν η δεύτερη πολιορκία που βίωνε το Μεσολόγγι, που με αρχηγό του τον Αθανάσιο Ραζή-Κότσικα είχε επαναστατήσει ενάντια στον οθωμανικό ζυγό στις 20 Μαΐου 1821. Η πρώτη πολιορκία και απόπειρα των Οθωμανών να καταπνίξουν τη μεσολογγίτικη επανάσταση έγινε στα τέλη του 1822, διήρκησε λίγους μήνες και κατέληξε σε ήττα των Τούρκων.
Ο κλοιός στενεύει
Δύο χρόνια περίπου αργότερα, ο Κιουταχής επιστρέφει στο Μεσολόγγι. Στις 15 Απριλίου 1825, 20.000 άνδρες πολιορκούν το Μεσολόγγι
Οι ηρωικές προσπάθειες του Γεώργιου Καραϊσκάκη από ξηράς και του Ανδρέα Μιαούλη από θαλάσσης καθώς και η είσοδος των Σουλιωτών του Κίτσου Τζαβέλα στην πολιορκημένη πόλη ενίσχυσαν τον αγώνα των πολιορκημένων.
Οι πολιορκητές ενισχύονται από τις μεγάλες στρατιωτικές δυνάμεις του Αιγύπτιου Ιμπραήμ και τον Μάρτιο του 1826 στενεύουν τον κλοιό γύρω από τους Μεσολογγίτες καταλαμβάνοντας τις νησίδες Βασιλάδι, Ντολμά της μεσολογγίτικης λιμνοθάλασσας προκαλώντας ισχυρό πλήγμα στον εφοδιασμό των πολιορκημένων.
Όχι στη συνθηκολόγηση
Η πείνα και η εξαθλίωση είχαν καταβάλει τις περίπου 10 χιλιάδες των πολιορκημένων, όμως εκείνοι συνέχιζαν να απορρίπτουν τις προτάσεις του Κιουταχή για συνθηκολόγηση
Στην απαντητική τους επιστολή, στις 22 Μαρτίου 1826, μεταξύ άλλων αναφέρουν:
«Απορρούμεν πώς ετολμήσετε να ζητήσετε οκτώ χιλιάδες άρματα τα οποία αχνίζουν από το αίμα σας, και να σας τα δώσωμεν με τα χέρια μας. Τώρα βλέπομεν ότι εκείνο όπου θέλομεν ημείς – και θα γίνει εκείνο οπού ο Θεός αποφάσισεν».
Πλησιάζει το Πάσχα του 1826 και οι πολιορκημένοι αποφασίζουν ότι η μόνη λύση, η Έξοδος, θα γίνει τη νύχτα του Σαββάτου του Λαζάρου προς ξημερώματα Κυριακής των Βαΐων.
Μόνη λύση
Τα «ΑΘΗΝΑΪΚΑ ΝΕΑ» της 9 Απριλίου 1933 αφηγούνται:
«Το Μεσολόγγι είχε φθάσει εις το τέλος του φοβερού μαρτυρίου του και εντός ολίγου τα αιματωμένα του ερείπια θα τα κατηύγαζεν η φεγγοβολή της υπερτάτης θυσίας και θα τα καθηγίαζεν η αποθέωσις ενός υπερόχου εις ηρωισμόν τέλους.
»Οι “ελεύθεροι πολιορκημένοι” είχον ματαίως αναμείνει τα τρόφιμα που δεν είχαν ημπορέσει να έλθουν διότι η γκρίνια και αι διχόνοιαι της κυβερνήσεως “των γραμματυφλών του Αναπλιού” τα κατάφεραν ώστε τα διαθέσιμα πλοία να σταλούν όχι όλα μαζί εις μίαν, αλλά χωριστά εις τρεις διαδοχικάς αποστολάς, η καθεμιά των οποίων απέβη φυσικώς ανίσχυρος να διασπάσει τον φοβερόν αποκλεισμόν του συνόλου του τουρκοαιγυπτιακού στόλου.
»Γάτες, σκύλοι, ποντικοί και φύκη και δέρματα είχαν πλέον φαγωθεί από τους μάρτυρας, οι οποίοι σηπόμενοι από τας ασθενείας, σκελετοί από την πείναν, αβοήθητοι, έρημοι, χωρίς ούτε βόλια, ούτε φάρμακα, είχαν εντούτοις το απαράμιλλον ψυχικόν θάρρος οκτώ ημέρες πριν ν’ απορρίψουν τας προτάσεις παραδόσεως που τους είχε διαβιβάσει ο πασάς.
Τώρα δεν τους έμενε πλέον άλλη ελπίς παρ’ αυτή».
Η Ελλάδα στα ερείπια του Μεσολογγίου, Ευγένιος Ντελακρουά, 1826
Η Έξοδος ξεκινά
«Μοιρασμένοι εις τρία σώματα, υπό τον Νότη Μπότσαρη, τον Κίτσο Τζαβέλλα και τον Μακρήν, χίλιοι μαχηταί αποτελούν το πρώτον κύμα της εξόδου.
»Έπειτα –δεύτερον κύμα– οι άλλοι οπλοφόροι και με αυτούς τα γυναικόπαιδα και οι γέροι, όσοι μπορούν να περπατήσουν ακόμα.
»Οι ανήμποροι, οι τραυματίαι, οι εξηντλημένοι μέχρις αδυναμίας να κινηθούν έχουν προτιμήσει να μείνουν εις το Μεσολόγγι, συμμαζεμένοι εις τα γερότερα σπίτια με σφαίρες και κάδους μπαρούτης δίπλα, ολοκαυτώματα διά τας χιλίας θυσίας». (…)
Πρόκειται για τους εκατοντάδες άνδρες, γυναίκες και παιδιά που, ανήμποροι λόγω της σωματικής τους κατάστασης να ακολουθήσουν την ηρωική έξοδο, συγκεντρώθηκαν στη μεγάλη πυριτιδαποθήκη της πόλης και με πρωτοβουλία του Χρήστου Καψάλη, όταν μπήκαν στο Μεσολόγγι οι πολιορκτητές, ανατινάχθηκαν στον αέρα για να μην πέσουν στα χέρια τους αλλά και για να παρασύρουν μαζί τους στον θάνατο, όσους περισσότερους από αυτούς μπορούσαν.
Εμπρός
Επιστρέφουμε στις δραματικές ώρες της εξόδου:
«Εμπρός, εμπρός…
Αναπηδούν και εξορμούν· δεν είναι άνθρωποι· δεν είναι ήρωες· είναι κάτι παραπάνω, κάτι μεγαλύτερο: Είναι σύμβολα. Ακράτητοι, ασυγκίνητοι, ανεπηρέαστοι από τον θάνατον που θερίζει δίπλα των τους πίπτοντας αθρόους συντρόφους των, όσοι επιζούν προχωρούν.
» Οι πρώτοι, οι δεύτεροι, περνούν όσοι δεν σκοτώνονται. Αλλ’ εν τω μεταξύ, μερικών του τρίτου κύματος, που έρχεται κατόπιν, η ψυχή εκάμφθη· εθεώρησαν την σωτηρίαν αδύνατον προς τα εμπρός και αντί του χαμού εκεί, επροτίμησαν την θυσίαν εντός της ωραίας πόλεως. Φωναί ηκούσθησαν: Πίσω… Πίσω. Και πλήθος κόσμου ανεστράφη πάλιν προς την πόλιν με τους Τουρκαλβανούς και τους Αραπάδες διώκοντας αναρριγωμένους εις τις τάπιες, διευθύνοντας το πυρ των από τα τείχη πλέον φονικώτατον κατά της πόλεως και των φευγόντων, οι οποίοι θα εύρον εκεί εντός ολίγου τον θάνατον εις τας φλόγας εκουσίων ολοκαυτωμάτων ή υπό τα φάσγανα κατακτητών ανεξιλεώτων.
»Εν τω μεταξύ οι άλλοι, οι πρώτοι, όσοι διεσώθησαν μαχηταί και γυναικόπαιδα, μετά μισήν ώραν έπεφταν εις την θανάσιμον ενέδραν των ιππέων, του Κιουταχή οι υπό τον Μακρήν και τον Τζαβέλλαν, του Ιμβραήμ, επελθόντων επίτηδες από το Μποχώρι, οι υπό τον Μπότσαρην.
Κατακοπτόμενοι αλλ’ ασυγκράτητοι, δεκατιζόμενοι αλλ’ ακατάβλητοι, οι «ελεύθεροι πολιορκημένοι», ημπόρεσαν να ξεφύγουν και από την δοκιμασίαν αυτήν διά να πέσουν σε λίγο εις τρίτην, τους Τουρκαρβανίτες του Μουστάμπεη οι οποίοι τους ανέμενον εκεί όπου οι ήρωες ήλπιζον να εύρουν την έξωθεν επικουρίαν, εις του Ζογού τους πρόποδας…
»Μετά ώρες, επάνω εις το βουνό ευρήκαν τους 300 του Κοντογιάννη, τους μόνους που υπήκουσαν του απόντος, γιατί ήταν άρρωστος, Καραϊσκάκη την διαταγήν και είχαν σπεύσει προς τον Ζογόν εις βοήθειαν των πολιορκημένων.