Του Béligh Nabli *
* Ο Béligh Nabli είναι ο συγγραφέας του βιβλίου «Διεθνείς Σχέσεις. Νόμος, θεωρία, πράξη» (Pedone, 2023).
Φορείς ήπιας ισχύος, οι λέξεις, οι ιδέες και οι ιδεολογίες συμμετέχουν (ακόμα και πάντα) στα διεθνή δρώμενα. Αν ο 20ός αιώνας στιγματίστηκε από «μεγάλες ιδεολογικές καταιγίδες» (σύμφωνα με την έκφραση του Isaiah Berlin), ο αιώνας μας δεν υπογράφει το «τέλος της ιστορίας». Η πτώση του Τείχους του Βερολίνου και η έλευση ενός μονοπολικού κόσμου δεν οδήγησαν σε καθολική αναγνώριση της «δημοκρατίας της αγοράς». Ο πολιτικός φιλελευθερισμός και η οικονομική παγκοσμιοποίηση αμφισβητούνται όλο και περισσότερο, στο πλαίσιο της παρακμής της δυτικής ηγεμονίας και της εκπροσώπησής της στον κόσμο.
Μια υπερβολικά απλοϊκή ανάγνωση
Η τελευταία G20 που πραγματοποιήθηκε στο Νέο Δελχί ενισχύει την αναδιάρθρωση της διεθνούς τάξης. Οι θέσεις και οι διαφορές που εκφράστηκαν (για τον πόλεμο στην Ουκρανία και για τη χρηματοδότηση που απαιτείται για την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής) αντικατοπτρίζουν τις ισορροπίες που αναδιαμορφώνουν την παγκόσμια γεωπολιτική. Ωστόσο, η ανάγνωσή της παραμένει δύσκολη και περίπλοκη, ιδιαίτερα επειδή δεν αντιστοιχεί σε ένα άκαμπτο σύστημα «ιδεολογικών μπλοκ». Δεν μπορούμε να είμαστε ικανοποιημένοι με ένα επεξηγηματικό σχήμα που βασίζεται σε δυαδικές αναπαραστάσεις ή κατασκευές, αυτές που φέρονται από την αναλογία με τον Ψυχρό Πόλεμο (1947-1991), όπως ο λόγος της «Σύγκρουσης των πολιτισμών» (η θέση οριστικά ακυρώθηκε από τον Ρωσο-Ουκρανικός πόλεμος) ή το περίφημο «Η Δύση εναντίον όλων». Αυτά αποδεικνύονται υπερβολικά απλοϊκά και τεχνητά, δεδομένης μιας αναδιάρθρωσης των διεθνών σχέσεων που δεν μπορεί να περιοριστεί σε ένα σύστημα ιδεολογικών μπλοκ.
Η Ρωσία και η Κίνα προσπαθούν να ενσωματώσουν ένα εναλλακτικό μοντέλο στη φιλελεύθερη δημοκρατία. Προωθούν έναν «αυταρχικό εθνικό καπιταλισμό» (σύμφωνα με τη φόρμουλα των Pierre-Yves Hénin και Ahmet Insel) που βασίζεται στην πολιτική και οικονομική τάξη και αποτελεσματικότητα. Η Μόσχα και το Πεκίνο προβάλλουν έτσι στην εξουσία και τη σταθερότητα του καθεστώτος τους έναντι στον αναβρασμό και την παρακμή που θα κυριαρχούσε σε μια Δύση που συνδέεται με τη φιλελεύθερη δημοκρατία και την οικουμενικότητα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Αυτή η ιδεολογική προσφορά παρουσιάζει σημαντικό ενδιαφέρον μεταξύ των χωρών του Νότου. Μερικοί από αυτούς πλοηγούνται ανάμεσα σε δημοκρατικές και αυταρχικές σφαίρες… Η χώρα υποδοχής του G20, υποψήφια για ηγεσία στον «Παγκόσμιο Νότο», η Ινδία έχει εδώ και καιρό επωφεληθεί από τον τιμητικό τίτλο της «μεγαλύτερης δημοκρατίας στον κόσμο». Ένας τίτλος που έχει χάσει σε μεγάλο βαθμό την ουσία του. Σίγουρα, οι εκλογές είναι τυπικά ελεύθερες στην πολυπληθέστερη χώρα του κόσμου. Αλλά οι δημοκρατικοί πυλώνες έχουν υπονομευθεί σε μεγάλο βαθμό από τότε που ανήλθαν στην εξουσία οι εθνικιστές το 2014. Ο σεβασμός των θεμελιωδών ελευθεριών και των δικαιωμάτων των μειονοτήτων (θρησκευτικών και πολιτικών) δεν είναι πλέον εγγυημένος. Η άνοδος του ινδουιστικού εθνικισμού συνοδεύεται από μια ακραία συγκέντρωση δυνάμεων υπέρ του Ναρέντρα Μόντι που απολαμβάνει μια πραγματική λατρεία προσωπικότητας. Μια μετατόπιση που δεν εμπόδισε τον Εμανουέλ Μακρόν να τον κάνει επίτιμο καλεσμένο για την εθνική εορτή της 14ης Ιουλίου…
Ένα βαθιά αυταρχικό κίνημα
Η Δύση δεν είναι απρόσβλητη στις αυταρχικές τάσεις, την ασφάλεια και τις εθνικιστικές τάσεις. Αυτά εκφράζονται σθεναρά στα περισσότερα καθεστώτα που διασχίζονται από ένα βαθύ κίνημα που συνδυάζει τη λατρεία της ισχυρής εξουσίας, την αμφισβήτηση του σεβασμού του κράτους δικαίου (ανεξαρτησία του δικαστή, ελευθερία έκφρασης και δικαιώματα των μειονοτήτων) και εξύψωση μιας στενής αντίληψης της εθνικής ταυτότητας . Η αγκύρωση της αντιδραστικής και νεοεθνικιστικής ρητορικής στον αμερικανικό δημόσιο διάλογο συνεχίζει να ενισχύεται, με το φάσμα της επιστροφής του Τραμπισμού στον Λευκό Οίκο στο τέλος των προεδρικών εκλογών του 2024. Όσο για την Ευρώπη, αυτό το ανελεύθερο κύμα έχει ως αποτέλεσμα την έλευση στην εξουσία (θεσμικές ή/και πολιτισμικές) ιδεών από την ακροδεξιά. Ορισμένα καθεστώτα συνδυάζουν έτσι ένα δημοκρατικό πλαίσιο και μια αυταρχική τάση στον τρόπο διακυβέρνησης. Μια μορφή υβριδισμού που τροφοδοτεί το φάσμα της γέννησης της αληθινής «δημοκρατίας» (νεολογισμός που διαδόθηκε από ορισμένους κοινωνιολόγους ή πολιτικούς επιστήμονες, όπως ο Gérard Mermet ή ο Pierre Hassner). Αυτή η εσωτερική πολιτική τάση δεν είναι χωρίς επιρροή στη διεθνή πολιτική των δυτικών δυνάμεων, συμπεριλαμβανομένης της Γαλλίας, οι οποίες ασκούν όλο και περισσότερο μια οξυμένη μορφή ρεαλπολιτικής. Η αναφορά στον σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων βιώνει ένα είδος «υποβάθμισης» στον διπλωματικό λόγο (παραδοσιακά παρουσιάζεται ως ένα είδος «κανονιστικής δύναμης», η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν ξεφεύγει από αυτό το κίνημα, αφού πρόκειται για συμφωνίες μετανάστευσης). Η υπεράσπιση μιας φιλελεύθερης διεθνούς τάξης δίνει τη θέση της σε μια συμβατική λογική που δικαιολογεί στρατηγικές συμμαχίες με αυταρχικά και δικτατορικά καθεστώτα (θεωρούμε τη συμπτωματική περίπτωση της Σαουδικής Αραβίας) και καταδίκες μεταβλητής έντασης ή γεωμετρίας (για παράδειγμα, οι κυρώσεις που επιβλήθηκαν κατά της Ρωσίας σε αντίθεση με αδράνεια απέναντι στην πολιτική προσάρτησης και αποικισμού του Ισραήλ). Τα υπόλοιπα μετά τη διαφήμιση Αν αυτή η χρωματισμένη με κυνισμό διπλωματία δεν είναι κάτι πραγματικά νέο, εκφράζεται σε μια μοναδική περίοδο στην ιστορία της ανθρωπότητας. Συνοδεύεται μάλιστα από μια εγωιστική κίνηση απόσυρσης στον εαυτό του, μια διαγραφή της οικουμενικής αφήγησης, σε μια εποχή που, αντιμέτωπη με τον κλιματικό κίνδυνο, η συνείδηση ενός κοινού συμφέροντος και μοίρας δεν έχει ποτέ αποκτήσει τέτοιο υπαρξιακό χαρακτήρα…
πηγηthepresident.gr